Перейти к содержанию

Дюкъул

Хаварду Википедия
(ТӀайла дуккан «Дюкъул (Аракул)»)
Дюкъул
Дюкъул
Дата возникновения Ошибка Lua в package.lua на строке 80: module 'Module:RomanNumber' not found.
Изображение
Официальное название Дюкъул
Билаятри
Является административным центром Село Аракул[d][1]
Административно-территориальная единица Село Аракул[d][1]
Часовой пояс UTC+3:00[d]
Численность населения
Почтовый индекс 368700
Дюкъул на карте
Дюкъул
Дюкъул
Викисклад Медиафайлы на Викискладе

Дюкъул (оьрус Аракул) кугънасса Дагъусттаннал лакрал шяравалур зунттаву 2200 метралий хьхьирилияр лахъну Рутуллал районий, Ккуллал ва Лакрал районнал дазуй.

Дюкъул тӀисса цӀа сакин хьуссар дя-къур тӀисса мукъурттия, къурнил дя. Оьрус мазрай Ара-Къур тӀисса мукъурттия сакин хьуссар, «ара» — турк мазрай «дя» тӀисса махъри, яники мура мяъна хъанахъиссар. ЧӀаххуврайсса халкьуннал (азербайджаннал, рутуллал) мукун учайнутӀий оьрусрайгу Аракул тӀисса цӀа цӀакь хьуссар.

Дюкъуллал лугъат хъанай дур лакку мазраву яла кугьнамурну (архаичный)[3]. Му мазрай гъалгъатӀий бур Рутуллал райондалийсса Дюкъуллал шяраву. Дюкъуллал мазраву хъаннил жура дагьлай дур «б» классравун, «ажа б-ур» — литер. «нину д-ур». Арамтурал жура чӀяву числорай «д» классран багьайссар: «арсру д-ур», литер. — «арсру б-ур». Литературный мазращал къабакьлай бур кӀанттул местоименияртту: «ани», «агьани» учай, литер. — «шикку», «шичча»

Цалчин Дюкъуллал шяраваллил цӀа Мухаммед Рафи «Тарих Дагестан» тарихрал жужравун дагьну дур 930 шинай. Му чӀумал Дюкъуллал шяравалу духлай диркӀуну дур Гъази-Гъумучиял шамхаллугъравун[4]. Дюкъул Гъази-Гъумучиял шамхаллугъраву бивкӀшиву тастикь буллай ур аьрасатнал тарихчи-этнограф Л. И. Лавровлул цала чивчусса «Этнографические памятники Северного Кавказа» тӀисса луттираву, Султан-Мут бакӀчисса 1594 шинай хьусса Аьрасатнащалсса дяъвилуву шамхалнал аьралуннаву «50 бурттигьу Султан Мехмет бакӀчисса ХӀараккуллаясса (мукун учай Дюкъуллайн чӀаххув шяраваллал халкьуннал) бур»[5]. А. Шихсаидовлул «Эпиграфические памятники Дагестана» тӀисса луттираву рирщуну дур Дюкъуллал мизитрал чӀирайсса чичрулул сурат, му 12-13 аьсрулуй дурсса чичрулун ккалли дуллай ур[6]. 1952 шинай аьрасатнал машгьурсса тарихчи ва этнограф Л. Лавровлун лявкъуну бур Дюкъуллал нукӀузаманнул хӀатталлий хачру бивщусса хӀатталлил чартту. Миннуя Лавровлул чивчуну бур: «Аьраб Дагъусттаннайн бувкӀуну VII аьсрулия махъгу шиккусса халкьуннаву хачпараснал дин ишла хъанай диркӀуну дур»[7].

Дюкъуллал щар мудангу Гъази-Гъумучиял Шамхаллугъравун яла Ханлугъравун духлай диркӀссар, XӀX аьсрулий Дагъустан Аьрасатравун бухханнин. 1861—1929 шиннардий Дюкъул духхлай диркӀссар Самурданул округравун, 1929 шинай Рутуллал районданувун[8].

Цалчинмур Аьрасатнал халкьуннал аьдад хӀисав (перепись населения) дурсса чӀумал 1886 Дюкълив бивкӀуну бур яхъанай 532 инсан.

Дюкъуллал шяравалу дакъасса Самур неххал даралуву нукӀу заманнай диркӀссар ялагу 10 шяравалу, ми диркӀсса кӀанай лирчӀуну дур чӀирттал лишанну, ХӀатталлу ва лакрал топонимика. Миннува Харица, Ххялдухалу, Шарахь, Хъурта, ХъачӀари, Сияхь, Гьалахан ччянира духларгуну дур, ми лухччай чӀяруминнуй гъинтнил гъаттарал мащив дурну дур. Хюлусуннал шяравалу танира куч хьуну дур цӀанакулсса Лакрал райндалийн, Лув ЧӀатӀлуххиял (Нижный Катрух) шяраву ишла хъанай бур азербажаннал маз лакку махъругу хӀаласса. ЦӀанакул ва даралуву Дюкъул ва Ялу ЧӀатӀлуххи лакрал шяраваллур.[9]

  1. 1 2 ОКТМО
  2. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2025 годаМ.: Росстат, 2025.
  3. Джидалаев, Нурислам Сиражутинович. Дагестанские языки
  4. М. Рафи. Тарих Дагестан
  5. Л. И. Лавров. Эпиграфические памятники Северного Кавказа
  6. Эпиграфические памятники Дагестана X—XVIII вв. как исторический источник. instituteofhistory.ru. Дата обращения: 8 июля 2023.
  7. Л. И. Лавров. Избранные статьи. apsnyteka.org. Дата обращения: 8 июля 2023.
  8. Г. Гадисов, Р. Гасанов. Аракул-Дюкъул. — Махачкала: тип. «Ризо-пресс», 2018.
  9. Г. Гадисов, Р. Гасанов. Аракул-Дюкъул. — Махачкала: тип. «Ризо-пресс», 2018