Манаров Муса Хираманнул арс

Хаварду Википедия
Манаров Муса Хираманнул арс
Муса Маннаров Хираманнул арс
Увсса чӀун 22 мартрай 1951(1951-03-22) (73 шин)
Увсса кӀану
ХӀукумат
Ссаха зий уссарив инженер, космонавт, политик, депутат Государственной думы Российской Федерации
Бахшиш ва премиярду
Викисклад Медиафайлы на Викискладе
2011-ку шинал интервью (оьр.)

Манаров Муса Хираманнул арс — СССР-нал лётчик космонавт, Совет Союзрал герой, СССР-спортрал мастер. Космосравун левххуссар кӀийлва, кӀий аьмну бувсса гьантрал лахъишиву 541 ва арилва тӀивтӀусса космосравун увккуссар.

«Мир» Орбитальный станциялий зий ивкӀссар кӀийла ва цалва яруннин ххал бувссар жулла аьрщарал абуршиву космосрава. Владимир Титовлущал хӀасул дурссар космосрал тарихраву яла лахъимур леххаву-ца шин.

Биография[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

ОьрчӀшиву[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

Манаров Муса Хираманнул арс увну ур мартрал 22, 1951-ку шинал Бакуй. Му ур лаккучу. Аммарив цалва ниттил маз къакӀулли, цан чирчан шаппа оьрус мазрей гъалгъа буллей тӀий.

Бутта военный уну тӀий Мусал оьрчӀшиву личӀи-личӀисса шагьрурдей ларгун дур. Школалий дуклей айивхьуссар Харьков шагьрулий. 1968-ку шинал чувашнал Алатырь тӀисса шагьрулий къуртал бунни школа.

Дуккаву[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

Школа лахъсса кьимматирдай къуртал бувну мукьах, Москавуллал авиационный институтравун увххун ур. Цалва Мусал учаврийн бувну, аьмсса дарсирдахсса гъирарал хӀасул дурна мунал касму. Мусал учайва цуксса гужсса цӀуллу-сагъшиву ва спортрахун авгьун унугу, инсаннаща дукъарккуну сивсуну касму ласун къабюхъейссар куну.

Касму[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

1974-ку шиная 1978 шинайн бияннин Муса Манаров «Энергия» тӀисса элмулуха зузисса объединениялий инженерну зий ивкӀссар. Му объединениялий космический жамирду леххан хӀадур бувайсса бивкӀссар. Мунияр махъ Муса космонавтурал отрядравун кьамул увссар.

1987 шинал март зуруя тийнмай Владимир Титовлущал аьрхӀал «Союз ТМ-4» жамилул баххана шаймур экипажну, ва май зуруя-агьаммур экипажну хӀадур буллай бивкӀссар.

1988-ку шинал «Союз-ТМ-4» жамилий цалчин космосравун левххуссар, Владимир Титов командирну ва Муса бортинженерну. Леххаврил чӀумал Муса шамийла увккуссар тӀивтӀусса космосравун. Миннал леххаврил лахъишиву хъаней дур 365 гьантта ва 23 ссят. Та чӀумух бурувгун му дия дунияллул рекорд.

Космосрава зана хьуну мукьах Манаров Муса Хираманнул арснан Совет Союзрал Геройнал цӀа, Лениннул цӀанийсса орден ва «Мусил ЦӀуку» медаль (№ 11591) дуллуссар.

1990-ку шинал 2 декабрдания 26 май 1991 шинайн бияннин Манаровлул «Союз ТМ-11» жамилий 2-мур леххаву дурссар. Ва ппурттуву 4 тӀивтӀусса космосравун увккун ур. Аьмну Муса Манаровлул космосраву бувну бур 561 гьантта ва 20 минут.

Статистика[1]
# Левххусса жами Дайдихьу, UTC Экспедиция ЩябивкӀсса жами Посадка, UTC Налёт ТӀиртӀусса космосравун уккаву ТӀиртӀусса космосравусса чӀун
1 Союз ТМ-4 21.12.1987, 11:18 Союз ТМ-4, Мир-3 Союз ТМ-6 21.12.1988, 09:56 365 гьантта 22 ссят 38 минут 3 13 ссят 47 минут
2 Союз ТМ-11 02.12.1990, 08:13 Союз ТМ-11, Мир-8 Союз ТМ-11 26.05.1991, 10:04 175 гьантта 01 ссят 50 минут 4 20 ссят 16 минут
541 гьантта 00 ссят 28 минут 7 34 ссят 03 минут

Леххавурду къуртал хьуну мукьах Манаровлул «Энергия» объединениялий космонавт-инструкторну зий ур.

1992-ку шинал пенсиялийн увккун космонавтурал отрядрава укьан увний, даххуласулухун агьлей ур.

1995-ку шинайн бияннин «Смолсат» компаниялул зузалану, ТОО «МКОМ» рал директорну, яла ЗАО «Выделенные интегральные сети» лул хъунаману.

1990—1993 ш. РСФСР данул халкьуннал депутат. 2007—2011 ш. Аьрасат Федерациялул ХӀукуматрал думаллул депутат.

Кулпат[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

  • Бутта — Манаров Хираман Мусал арс, 1921 ш. у. полковник-инженер.
  • Нину — Манарова Асват Абдуллул душ-къатлулбика, 1926 шинал бувсса.
  • Кулпат — Манарова Наиля Шугаевна — врач.
  • Арс — Манаров Заур Мусал арс, 1981-ку шинал увсса.
  • Душ — Манарова Наида Мусал душ, 1980-ку шинал бувсса.

Бахшишру ва цӀарду[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

  1. [Союз Совета Герой] (СССР Президиумрал ялувмур советрал хӀукму [21 декабр 1988ш])
  2. Лениннул Орден (1988)
  3. Октябрь Революциялул Орден (1991)
  4. Медаль «За заслуги и освоение космоса» (12 апрель 2011ш) ЧӀярусса шиннардий Космос ххал бигьлай бувсса хъунмасса захӀмат ва жяматран хасъсса Даву дуваврихлу
  5. Алексей Леоновлул Медаль (Кемеров билаят 2015 ш) тӀивтӀусса космосравун арийлва увккун тӀий.
  6. Лётчик-космонавт СССР хӀурмат бусса цӀанин лайкь хьусса (1988)
  7. «Тархъаншиврул баргъ» Орден (1988, Афганистан)
  8. Георгий Димитровлул Орден (1988, НРБ)
  9. ХӀурмат лавайсса легионналул орденналул офицер (1989, Франция)
  10. «Стара планина» 1 даражалул Орден
  11. Дунияллугърал бахшиш «Икар-1989»
  12. «Хармоннул бахшиш» ХӀурмат лавайсса диплом
  13. Алатырь шагьрулул хӀурмат лавайсса гражданин.
  14. ДакӀний личӀансса медаль «Чувашнал автономныйсса билаят хӀасул хьуну 100 шин шаврин хас дурсса»

Мунал цӀа дирзусса[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

  1. ЦӀуку: цӀукулул хъунмашиву — 12,5
  2. 2015—2018 ш. ЦӀуссалакрал районналийсса ЧӀурттащиял дянивмур даражалул школалун цӀа дирзун дур

Литература[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

  • И. А. Маринин, С. Х. Шамсутдинов, А. В. Глушко (составители). Советские и российские космонавты. 1960—2000 / Под редакцией Ю. М. Батурина. — М.: ООО Информационно-издательский дом «Новости космонавтики», 2001. — ISBN 5-93345-003-0.

БувчӀин баву[дакьин дан | аьдад дакьин дан]

  1. Statistics - Manarov Musa Khiramanovich (ингил.). spacefacts.de. Дата обращения: 5 октябрданий 2019.

Ссылкарду[дакьин дан | аьдад дакьин дан]